درمورد کتاب “ریسک: علم و سیاست ترس” Risk: The Science and Politics of Fear نوشته دن گاردنر Dan Gardner قبلا صحبت کردیم (ببینید:چگونه فکر نمی کنیم – ادامه ی نگاه به کتاب “ریسک: علم و سیاست ترس” و تجارت ِ وحشت: این تنها مساله نیست).

Risk کتاب ساده ای برای خواندن نیست و بحث های جالبی روی نحوه ی برخورد ما با جهان  پیرامونمان انجام می دهد. به عبارت دیگر، گاردنر نشان می دهد که فرایند تصمیم گیری ِ ما چقدر از مدل ساده ی “بررسی امکانات-انتخاب بهترین برای رسیدن به یک هدف” پیچیده تر است. Risk را بعد از سه فصل کنار گذاشتم تا سر فرصت از نو شروعش کنم.

به تصادف کامل، و باز هم در قفسه ی کتابهای پیشنهادی ِ کارکنان در کتابفروشی دانشگاه، کتاب “دکترین شوک” The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism را پیدا کردم. بر اساس ویدئوی زیر و خواندن مقدمه ی کتاب و دور کوتاهی در آن، Noami Klein نویسنده ی این کتاب روی این ایده ی مرکزی کار می کند که،

این کتاب چالشی بر این ایده ی مرکزی و بزرگ داشته شده در روایات رسمی است که سرمایه داری ِ آزاد (deregulated capitalism) در فضای آزاد بدنیا آمده است. این که بازارهای آزاد و دموکراسی با هم پیش می روند. به عکس، اینجا نشان می دهم که این گونه ی بنیادگرای سرمایه داری به قابلگی خشن ترین روشهای زور و تهدید بدنیا آمده است. روشهایی که بر ساختارهای سیاسی و مردمان خود را تحمیل می کنند. تاریخ ِ بازارهای آزاد ِ معاصر، به عبارت دیگر برآمدن ِ شرکتهای بزرگ، را باید در استفاده از شوک دنبال کرد (ترجمه ی غیر دقیق ِ یک غیر متخصص – از صفحه ی ۲۲ کتاب)

مقدمه ی کتاب عنوان ِ بسیار جالب ِ “کاغذ ننوشته زیبا است” Blank is Beautiful را دارد و با نقلی از کتاب مقدس شروع می شود زمانی که خدا به نوح گفت که می خواهد زمین ِ فاسد شده را پاک کند.

نویسنده در مقدمه توضیح می دهد که چگونه تئوریسین بازارهای آزاد Milton Friedman، که هم مشاور پینوشه و هم جرج بوش بوده است، بحرانهای طبیعی (نظیر طوفان و سیل) و غیرطبیعی (نظیر جنگ و حمله ی تروریستی) را ابزار مناسبی برای پیشبرد خصوصی سازی و نظام سرمایه داری می دانسته است. پیروان و دوستداران نظرات فریدمن، در چین و انگلیس و آمریکا و بقیه ی دنیا، با ذکاوت تمام ِ از شوک ِ ناشی از یک بحران و گسیختگی های پس از آن برای انجام اعمالی استفاده می کنند که در زمان های عادی منجر به شورش و ناآرامی خواهد شد. برای مثال، بعد از تسونامی سال ۲۰۰۴ در سریلانکا، سرمایه گزاران خارجی مناطق ساحلی این کشور را که پیشتر در اختیار ماهیگیران محلی بود به مناطق توریستی تبدیل کردند. دولت سریلانکا در آن زمان گفت “این دست ِ سنگدل ِ سرنوشت بود که یک امکان ویژه به سریلانکا داد. از دل تراژدی یک منطقه ی توریستی با استانداردهای جهانی زاده شد”. نویسنده مثالهای متنوعی از این دست از عراق (مثلا ظهور Blackwater)، نیواورلئان، روسیه و مناطق دیگر جهان ارایه می دهد.

ویدئوی کوتاه زیر تز نویسنده را بخوبی توضیح می دهد. کتاب متن ساده ای دارد و در مقایسه با حجم ۶۶۲ صفحه ایش قیمت کمی دارد (۱۵ دلار).

دکترین شوک و Risk هردو جهان ِ پس از ۱۱ سپتامبر را تحلیل می کنند، یکی با نگاه ِ روانشناسانه و دیگری جامعه شناسانه*. برداشت من از هر دو این کتابها، پیش از اینکه هیچ کدام را تمام کرده باشم، شاهدی دیگر برای “همیشه راه سومی هست” است. به ۱۱ سپتامبر فکر کنید. دو تئوری ِ غالب “ملت بیگناهی تحت حمله ی وحشیان قرار گرفت و دارد از خود دفاع می کند” و  “یک کار خودی برای کشور گشایی” هستند. این دو کتاب، بدون اینکه من هیچ یک را به قصد ِِ این موضوع گرفته باشم، نشان می دهند که یک حکومت چطور می تواند از “فرصت” استفاده کند. این فرصت یک حمله ی تروریستی در کنار ساختار ِ ماشین ِ ذهن ماست. البته واضح است که اتفاقاتی به بزرگی ِ ۱۱ سپتامبر را می شود از جنبه های بسیار ِ دیگری هم بررسی کرد.

(لینک مستقیم به ویدئو)

* یقین بدانید که آقای مهندسی که از این دوکلمه استفاده می کند دارد چیک و چیک می لرزد.